artikel gepubiceerd in LINK 11.3 (september 1999) , 50-56. Zie ook andere publicaties om naamkundig gebied.


In de naam van ...

3. Bijzondere voornamen

 

Gerrit Bloothooft

 

De top-10 van populaire voornamen werd tot voor kort gebaseerd op bestanden die maar een klein gedeelte (hooguit een paar procent) van het totaal aantal geboren kinderen omvatten. Voor de topnamen zal dat geen al te vervormde weergave van de werkelijkheid opleveren. Iets anders is het met de voornamen die maar zelden aan kinderen worden gegeven. De kans om die in een steekproef van een paar procent van alle baby’s te zien is klein. Gegevens over opmerkelijke, bijzondere voornamen zijn daarom anekdotisch van aard. Omdat we in deze reeks artikelen over voornamen gebruik kunnen maken van de voornamen van vrijwel alle 400.000 baby’s die in 1996-97 geboren zijn [1], is het interessant om de aandacht eens te richten op die opmerkelijke namen. Als vergelijking gebruik ik de namen van 400.000 'grootouders' [2], alhoewel de hier te bespreken namen maar zelden in dat bestand voorkomen.

Er zit natuurlijk een subjectief element in het begrip opmerkelijk. Als ik zo'n 36.000 verschillende voornamen langs ga, dan zie ik in de eerste plaats zeer veel namen die mij onbekend zijn en waarvan ik de betekenis en achtergrond niet ken. Dat zijn namen die in onze multiculturele samenleving vanuit andere culturen en talen worden toegevoegd aan onze namenvoorraad. Bij veel van die voornamen heb ik, vanuit mijn eigen beperkte culturele achtergrond, ook geen associaties. Niettemin kunnen er namen bij zijn die voor anderen opmerkelijk en uitzonderlijk zijn. Ook kunnen er voornamen zijn die ik opmerk (Hoi, Salami, Jozo, Fanta), maar die mogelijk heel verklaarbaar zijn in een andere taal of cultuur.

Ik heb uiteraard ook gelet op namen van bekende persoonlijkheden. Omdat ik geen lezer ben van Weekend of Privé noch een kenner van popmuziek of sport, ben ik er niet zeker van dat ik hierin goed geslaagd ben. Een meer fundamenteel probleem is dat de beroemde persoon eigenlijk een bijzondere naam moet hebben zodat het voorkomen van de naam op zichzelf een indicatie is dat er vernoemd is. Dat er kinderen Anoek genoemd zegt niets over vernoeming naar de zangeres tenzij dat uit een langjarige ontwikkeling blijkt, en daarover hebben we onvoldoende gegevens.

Ondanks al deze mitsen en maren dan nu een enigszins geordende greep uit de curiosa. Bij elke naam wordt het voorkomend geslacht (m, v, mv) en het totaal aantal kinderen gegeven. Veel bijzondere Nederlandse namen zijn er eigenlijk niet. Ik noteer onder de vogelnamen wel Albatros (m1) bij de baby’s en Buizerd (m1) bij de "grootouders" naast het oude Arend (m121, van Arnout). Azalea (v1) en Phlox (v1) vallen op onder de overigens gebruikelijke bloemennamen zoals Iris (v1718), Roos (v791), Jasmijn (v800), Erica (v58), Margriet (v56), Madelief (v58), Aster (v5), Anemoon (v3) en Hyacinth (v1). Bij de laatste naam zou een relatie met hoofdpersoon uit de kinderboeken van Guus Kuijer mogelijk zijn. Dat geldt zeker ook voor Pippilotta (v3), de 'burgelijke stand' naam van Pippi Langkous uit de boeken van Astrid Lindgren. Onze Annie M.G. Schmidt heeft ongetwijfeld bijgedragen tot de populariteit van Jip (m126, v84), maar dat er ook een Pluk (v!1) was, had ik toch niet verwacht. Bijzonder vond ik ook Vriend (m1) en Passie (v1). Het is niet zo onze gewoonte om gehoopte eigenschappen als voornaam te geven. In andere talen en culturen is dat gebruikelijker, we vinden uit het Engels: Caprice (v3), Challenge (v2), Definitly (v1), Dynamite (m1), Infinitly (v1), Justice (mv8), Legendary (m1), Lyric (v1), Passion (m1), Perseverence (v1) of uit het Frans: Abondance (v1), Espoir (m1), Indourance (v1), Merveilles (v1), Mystique (v1), Victoire (v1). We noemen ons kind niet Vrede, maar Freedom (m1), Liberty (v1), Pax(m2) en Mir (v1) komen voor naast het Griekse Irene (v266). We hebben wel Just*-varianten (Justus (m59), Justin (m831), Justine (v38)), en natuurlijk Victor en Victoria (v60). De schattige kleine geven we soms nog de oude naam Zoet (v1), Lieve (v58) of Lieven (m6) en de "grootouders" hebben nog Schoontje (v4). Voor het uitdrukken van vreugde wordt vooral het Engelse Joy (m18, v204) gebruikt. Sommige ouders gaan wat verder en kiezen Ace (m2), Bingo (m1), Okay (m3) en Wow (m1)! Vrome ouders doen dat met Hosanna (v1), Hosea (m2), Lobsang (v1) en Praises (mv2). Maar wat bezielt iemand eigenlijk om een dochter Scandal (v1) te noemen? In het Nederlands zetten alleen de "grootouders" daar Prully (v1) tegenover, terwijl hun Oen (mv2, uit One) nog geen negatieve betekenis had.

De hemel is ook vaak inspirerend: Maan (v3), Luna (v100), Moon (m1), Zon (v4), Sun (m4) en Sunny (mv5), Soleil (v4), Sunmoon (m1), Sunshine (v1), Skye (v2), Ster (v1) en Sterre (m3). Nirvana (v4) kan hier bij, maar het is ook de naam van een popgroep. En als we toch in de hemel zijn dan is Jezus (m1) bij ons ongebruikelijk maar in de mediterrane landen niet. Ook is er een Maitreya (m1, de komende Boeddha). Zo zijn er natuurlijk veel voornamen uit de godsdienst afkomstig die we hier verder buiten beschouwing laten. Toch kijk ik op van Islam (v2), Jihad (m8) en Rabbi (m1) alhoewel de etymologie van de laatste naam wel eens via het Arabische rabi ‘lente’ kan lopen of via Rabbie, een Schotse vleivorm van Robert. De mythologie is ook een populaire bron van voornamen. Tristan (m259) en Isolde (v21) zijn nu populair; bij de "grootouders" was dat maar m2 en v1. Avalon (v20) is eigenlijk een toponiem, een eiland in de Keltische sagen, mogelijk populair door het gelijknamige lied. Sprookjesfiguren zijn in Nederlandse voornamen niet herkenbaar of het moet Scheherazade (v4) zijn. Het Engels heeft wel Cinderella (v4), maar ik verwacht voorlopig geen Nederlandse Assepoester. De "grootouders" hadden nog wel Elfje (m1) en Elfianus (m1). En we zullen Jomanda (v1) hier ook maar noemen.

Het is in Nederland ongebruikelijk om toponiemen als voornaam te gebruiken. Het eerste meisje Amsterdam moet, neem ik aan, nog worden geboren. Toch is er Holland (v1), Anjum (m1, of geen dorp in Friesland maar een Aziatische samenstelling van An en Jum) en Lexmond (m1). Buitenlandse plaatsen en streken komen meer voor, mogelijk als herinnering aan de plaats van herkomst of een eerbewijs (of een politiek statement) aan land of stad: Alcantara (v1), Arizona (v1), Arundel (m1), Austin (v1), Baghdad (m3), Brittanny (v1), Brooklyn (v1), Chincinety (v1), Clevland (m1), Dakota (v4), Dallas (m1), Dubai (m1), Guadelupe (v1), India (v8, mogelijk via Indy), Italia (v1), Kashmir (mv3), Kosovare (v1), Kurdistan (v3), Lafayette (m1), Lhasa (m2), Napoli (m1), Naroby (v1), Navarone (m2), Nikieritrea (v1), Saigon (v1, of van de musical), Santiago (m5), Sinaï (v1), Taiwana (v1), Tibet (mv2), Tijuana (v1), Timora (v1), Zanzibar (m1), Zaïra (v1). Dat de ‘plaatsnamen’ Lucca (mv10, uit Lucas), Nancy (v120), Sienna (V9, M1, of uit Sien?), Geneva (v10, uit Genovefa) en Verona (v3, uit Veronika) bestaan is een toevallige samenloop. Het vrij populaire Tessel (v35) is echt een toponiem, afgeleid van Roemer Visscher’s nog steeds gegeven vondst Tesselschade (v2), maar in populariteit mogelijk positief beïnvloed door het frequente Engelse Tess (v263) en Tessa (v1101). Naast plaatsen en landen hebben we nog de grootsheid van de bergen: Sièrra (v1), Everest (m1) en Killimanjahro (m1), en het water: Northsea (m1) en Ocean (mv7). Edelstenen worden gebruikt om de schittering van het kind weer te geven: Bijou (v1), Byoux (v1), Jewell (v5), Christal (v4), Diamant (m2), Koh-i-noor (v1), Onyx (mv2), Pearl (v1), Perla (v1) en Saffier (mv11). Ook de indianenstammen Navajo (m2) en Shoshone (v3, of via Hebr. Soshanna?) komen voor, evenals Maori (m1). Bij de "grootouders" was er alleen een Batavier (m1).

Als jaargetijde wordt Summer (v17) en Zomer (v1) gekozen. Van de maanden zijn er het (Engelse) January (v1), April (v7) met variant Eepril (v2), Mei (v9, ws. Chinees), June (v20) en September (v1). Juli (v3, maar Julie (v257)) telt in deze categorie eigenlijk niet mee. Allemaal meisjes overigens.

Koningshuizen lijken niet bijzonder populair. Beatrix (v6) of het gemoedelijker Bea (v6) en Trix (v5) schieten er niet uit en Willem-Alexander komt maar eenmaal voor. Eén Di verwijst waarschijnlijk naar prinses Diana (die toen nog niet overleden was) maar 91 maal Diana lijkt niet exceptioneel (kwam overigens niet voor bij de "grootouders"). Ik zag nog Cleopatra (v4), Fabiola (v10), Annastasia (v3) en Sissy (v3). Dan zijn er Czar (m1), Czarina (v2), Princess (v2), Queen{-Blessing, -a, -ey, -ie, -star} (v5), Rex (m9) en Sultan (m6, v!20). Ook politici zijn niet al te inspirerend en alleen opvallend door gebruik van de achternaam als voornaam Arafat (m1), Bolivar (m1), Kennedy (mv3), Mubarak (m3), Rabin (m1). Dan is er het meisje (!) Che. De 24 Winnies hoeven niet te verwijzen naar Winnie Mandela noch Winnie Sorgdrager. Kofi (m1) Anan en Kwame (m6) Nkruma zijn gewone Ghanese namen, net zoals Wim (m37) Kok een Nederlandse is. Kok (m1) zelf overigens ook. Bij de "grootouders" kwam Tito (m1), Napoleontine (v1, heiligennaam) en de wat komische verkorting Nappy (m1) voor.

Ook de zichtbare vernoeming van muziekhelden blijft zeer beperkt. Opvallend is ook hier het gebruik van de familienaam als voornaam want daaraan herkent men het idool: David Bowie (m9), Maria Callas (v1), George Gershwin (m1), John Lennon (m2), Henry Purcell (m1), Thelonious Monk (m1), Elvis Presley (m1) en Guiseppe Verdi (m1). Verder zijn er dan Amadeus (m1) Mozart, Björk (v6) zangeres uit IJsland, Chet (m2) Baker, Clannad (v1) Ierse groep, Elvis (m8) Presley, Jehudi (m2, Hebreeuwse naam) Mehunin, Jetro (m2, Hebreeuwse naam) Tool, Lionell (m1) Ritchie, Mellani (v1), Elly en Rikkerdt (m1 uit Richard), Sinéad (v4) O'Connor, Sting (m2), Toots (m1) Tielemans, Vera-Lynn (v1), Prince (m3), Queen (v1), Vanilla (v1) girl pop. Dan is er Latoya (v12) Jackson, die ook als La-Toya (v2) wordt gegeven. Intercultureel is de naam La Jopie (v1)!

Film is vertegenwoordigd met de acteurs Alpacino (m2), Marlon Brando (m5, of uit Brand), Robert Deniro (m1), Whoopi (m!1) Goldberg. En tja, er werd ook een kind genoemd naar de Italiaanse pornoster Cicciolina (v1). Dan liever een filmheld Indiana (m3,v4 ook toponiem) Jones of Yentl (v69). Deze laatste, joodse naam kan een goed voorbeeld zijn van het effect van een film (uit 1983). Het veel oudere boek van Isaac Singer waarop de film is gebaseerd had zeker niet zo’n invloed. Bij de ‘grootouders’ komt Yentl niet voor. Tenslotte vinden we Xanadu (v1), de naam van het huis uit Citizen Kane van Orson Welles, en de mythische stad in de Himalaya. Het is ook de titel van een liedje van Olivia Newton John.

Sport misschien? Cassius (m1) Clay (m5), Regilio (m7) Thuur (m7, ws. toeval, van Arthur), Stanley Menzo (m3), Rintje (m9) Ritsma, Tiger-Jordan (m1, bijnaam Michael?), Mike Tyson (m6), Romario (m12), Ronaldo (m18). Meer viel me niet op, de meeste namen zijn 'gewoon'.

Dan wetenschap, filosofen en schrijvers: Archimedes (m1), Aristotelis (m2), Boetius (m1), Bronte (v5), D’artagnan (m1) uit de Vier Musketiers, Davinci (m1), het boek Ilias (m214), Jostein (m4) Gaarder, Socrates (m1), Zola (v4), Kerewin (v1) uit boek van Keri Hulme. Mensje (m3) van Keulen, Oek (m2) de Jong zijn vrij zeldzaam maar gewoon Nederlands. Over Harry, Gerard en Cees valt natuurlijk helemaal niets te zeggen. Een categorie die wel duidelijk herkenbaar is zijn de stripfiguren: Bambi (v1, mogelijk via Italiaans Bambina), Bommel (m1), Pebbles (v1) Flintstone, Popeye (v!1, vgl. de mythologische figuur Poppeia (v1)), Simba (m1) uit de Leeuwenkoning.

Kunstenaars kunnen inspireren. Dat zou het geval kunnen zijn geweest bij de familienaam van de kunstschilders Cezanne (v2), Renoir (m2) en beeldhouwer Rodin (m10). Minder duidelijk is dat bij het relatief gewone Pablo (m37) Picasso en Rembrandt (m6) van Rijn, alhoewel de spelling van de laatste naam een duidelijke verwijzing lijkt. Wel opvallend is de populariteit van nieuwvorming Youp (m50) van ‘t Hek. Dat lijkt meer dan te verwachten alhoewel Joep (m411) hoog scoort.

Een voornaam die ook een merk- of productnaam is, zal meestal niet zo bedoeld zijn. Maar we hebben wel Cartier (v1), Dior (mv3, vgl. Diordy -> Jordi), Fanta (v1), Jozo (m1, ook m1 bij de "grootouders"), Mexx (mv4, 'fonetische' weergave van de Engelse uitspraak van Max?), Mona (v10, uit Monica), Rolex (m1), Roxy (v35, van Roxanne), Royce (m8, ooit is Rolce Royce aangegeven), Salami (m1, ws. via Salam), Chanel (v65), Silan (v2), Sunil (m1), Timber (m9), Maggie (v8, van Margareth).

Opvallend zijn ook de voornamen die niet meer zijn dan uitgewerkte initialen, een Amerikaanse gewoonte. Er is DJ (m2), Deejay (m2), Deejee (m1), Dijay (m1) en Djay (mv2, mogelijk 'fonetische' vorm van Jay) die waarschijnlijk niet toevallig verwijzen naar discjockey. Maar ook zijn er diverse varianten van Jaydee (mv10) en P-Jay (v1), Jay-Jay (m6), C-Jay (v1) en CA (v2).

Ten slotte zijn er kinderen die een patroniem als voornaam krijgen: Jannes Lienszoon (m1) en Willem Lienszoon (m1), waarschijnlijk in hetzelfde gezin, Janszoon (m1), Jongejan (m1) en het oude patroniem Haring (m1, van Hare). Maar deze paar namen vallen in het niet bij de 114 Engelse voornamen die op 'son' eindigen. Voorbeelden zijn Nelson (m11), Wilson (m4), Martinson (m2), Alexson (m1) en Dickson (m1). Overigens verwijzen meisjesnamen zoals Alison (v23) naar een Franse verkleinvorm van Alice.

Al met al moet de conclusie van deze persoonlijke bloemlezing zijn dat er zeker bijzondere namen en vernoemingen worden gebruikt door ouders, maar dat het aantal betrokken kinderen erg klein is. Hooguit een paar promille en het betreft vaak Engelse voornamen.

 

Wederom met dank aan Doreen Gerritzen voor kritisch commentaar.

 

Referenties

[1] Sociale Verzekeringsbank. Voornamen van 397.699 kinderen die in 1996 en 1997 zijn geboren en waarvoor kinderbijslag is verleend.
[2] Centraal Bureau voor Genealogie. Voornamen van 404.785 personen die tussen 1994 en 1998 zijn overleden op een leeftijd van minstens 50 jaar.