Namen en Cultuur  [200600249] 2011-2012 blok 3, 7 februari - 12 april

Docent: Gerrit Bloothooft

Namen en Cultuur is een cursus waarin theorie en onderzoek hand in hand gaan. Het UiL-OTS heeft samen met het Meertens Instituut in 2006 en 2007 uitgebreide voornaam- en familienaamgegevens verwerven van alle Nederlanders uit de Gemeentelijke Basisadministratie (Burgerlijke Stand), en in 2009 en 2010 de daarop gebaseerde Nederlandse Familienamen Bank en Nederlandse Voornamen Bank gelanceerd. Dat materiaal is een inspiratiebron voor onderzoekprojecten en ook voor deze cursus. Daarnaast zijn tal van andere gegevensbestanden beschikbaar zoals historische naambestanden, toponiemen (straatnamen, plaatsnamen, en alles wat op een 1:50.000 kaart staat), roepnamen en lifestyle gegevens uit consumentenenquetes, etc. Deze roepen op tot theoretische bespiegelingen en vragen om nader onderzoek.

Namen vertellen een verhaal. Misschien wel meer dan elk ander woordtype. In toponiemen kan de zeer oude geschiedenis van een landschap verborgen zitten en in voornamen zijn maatschappelijke veranderingen zichtbaar. In deze cursus bestuderen we vooral dat laatste, en zoeken naar hedendaagse trends in taalkundige creativiteit, sociale invloeden, regionale bijzonderheden, inburgering etc. die zichtbaar worden in de moderne voornaamgeving. Nooit eerder kon dit op basis van naamgegevens van alle 16 miljoen Nederlanders. Naast theorie over morfologie, spelling en uitspraak van namen, komt het werken met zeer grote, complexe naambestanden aan de orde. Hoe kunnen we deze voor onderzoeksdoeleinden inzetten? Namen zijn heel vaak de basis voor het zoeken en koppelen van informatie. Variatie in spelling en vorm van de naam van eenzelfde persoon geeft grote koppelingsproblemen, zowel in moderne als in historische gegevensbestanden. We bespreken methoden om hier greep op te krijgen. Elke student moet, op eigen niveau en naar eigen interessen, een  onderzoek doen rond een vraagstelling die oplosbaar is met behulp van een speciaal daarvoor samengestelde gegevensverzameling.

De cursus heeft 6 contacturen per week, onderverdeeld in 4 uur hoor/werkcollege en twee uur dagdeel practicum/onderzoek. Het practicum/onderzoekdeel wordt in een computerleerzaal verzorgd en vraagt in veel gevallen enige vaardigheid in het omgaan met gegevensbestanden. Dat laatste is onderdeel van het practicum.


Aanbevolen literatuur
(Goede inleidingen, en in de bibliotheek te vinden; aanschaffen is niet verplicht, alle tentamenstof komt op de site aan de orde)

Bloothooft, G., van Nifterick, E. en D. Gerritzen (2004). Over voornamen. Hoe Nederland aan zijn voornamen komt. Het Spectrum, Utrecht. ISBN 90-274-8444-9

Ebeling, R.A. (1992). Voor- en familienamen in Nederland. Geschiedenis, verspreiding, vorm en gebruik. REGIO-PRoject Groningen, CBG Den Haag, ISBN 90-70324-66-0

Kunze, K. (1998). Namenkunde. Deutscher Taschenbuch Verlag GmbH & Co. KG, München. ISBN 3-423-03266-9

van Langendonck, W. (2007). Theory and Typology of Proper Names, Mouton de Gruyter, ISBN 978-3-11-019086-1 [moeilijk, alleen voor wie in naamtheorie en filosofie geinteresseerd is]

Namenwoordenboeken

Schaar, J. van der (2010). Prisma voornamen. Het Spectrum, Utrecht. ISBN 9049106005 (bewerking van 1e druk 1964 door Doreen Gerritzen)

Winkler, J. en Nijen Twilhaar, J. (2007), Nederlandse achternamen, SDU, ISBN 9789012116602 (uitbreiding en herziening van Winkler, J. (1885). De Nederlandsche geslachtsnamen in oorsprong, geschiedenis en beteekenis. Herdruk Regioboek, Neerijnen. ISBN 90-5359-087-0)

Debrabandere, F. (2003) Woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk (grondig herziene en vermeerderde uitgave).  L.J. Veen/Het Taalfonds, ISBN 9020402072

Berkel, G. van en K. Samplonius (2006). Nederlandse plaatsnamen,  herkomst en historie. Het Spectrum, Utrecht. ISBN 978-90-274-2097-8

Schönfeld, M. (1950). Veldnamen in Nederland. Herdruk 1980, Gysbers & Van Loon, Arnhem. ISBN 90-6235-032-1

 

 

Contact:
Gerrit Bloothooft
Trans 10, kamer 2.13
Tel 030-2536042
Email


Aangepast 06-02-2012