|
Moderne naamkunde
Onderzoeksonderwerpen (suggesties)
Je zult meestal gegevensverzamelingen nodig hebben. Die
zullen worden aangeleverd op basis van specificaties die je zelf opgeeft.
Denk daar goed over na en omschrijf je wensen heel precies. Niet alle
voorstellen zijn nu al uitvoerbaar, we moeten per vraag de mogelijkheden
vaststellen.
VOORNAMEN
- De Nederlandse Voornamenbank bevat namen uit het voornamenboek van Van de
Schaar die niet in de GBA voorkomen. Dat zouden namen kunnen zijn die Van
der Schaar niet goed heeft genoteerd (bv door de uitspraak te benaderen
terwijl de naam nooit officieel gegeven is). Uit deze namen zijn de namen
gehaald die in Genlias(2009) voorkomen, met de resterende namen is mogelijk
wat aan de hand. Bestudeer deze lijst (no_gba.txt)
en geef commentaar. [no_gba.txt is een tekstbestand met de velden
<voornaam,geslacht,opmerking> gescheiden door tabs, en is in Access in te
lezen. Let op dat er soms diacrieten ontbreken (Wbkea > Wübkea);
Wbkea vind je niet in de NVB.
- Verklaar de populariteit van Femke, met een piek rond 1980 en
rond 2000 (zie mijn artikel erover). Onderzoek alle meisjesnamen met de
uitgang -k, en kijk of die in groepen zijn in te delen wat betreft
populariteitsverloop. Als het lukt zou een enquete onder ouders van Femke helemaal mooi zijn.
- Ga dating bureaus helpen: Kiezen partners ook voor elkaar op basis van
de voornaam? Onderzoek of combinaties van voornamen [of voornaamgroepen]
van partners vaker voorkomen dan je op basis van kans mag verwachten.
- Kiezen vooral laagopgeleide ouders modenamen voor
hun kinderen? Wat is een modenaam eigenlijk?
Kies er een aantal, kijk in welke 4-cijferige postcodegebieden die
relatief veel voorkomen, en relateer dat aan sociaal-economische
indicatoren die het Centraal Bureau voor de Statistiek
beschikbaar heeft per postcode gebied.
Je kunt dit ook op het niveau van het huishouden onderzoeken aan de hand
van de gegevens van WDM die we beschikbaar hebben (zie ook het paper van
Bloothooft en Onland (2010) hierover).
- Kiezen islamitische ouders steeds meer namen die
ook in de christelijke cultuur bruikbaar zijn, zoals Sara(h), Noor etc.?
En welke zijn dat (en waarom). Bedenk welke namen hiervoor in aanmerkingen
komen. Sara heeft bijvoorbeeld in het ene gezin een broer Mohamed in het
andere gezin een broer Daan.
- Waaraan herkennen we een Nederlandse meisjesnaam.
Maar gelden die regels ook op voor buitenlandse namen? Hoe beoordelen
mensen het geslacht van een naam (maak bijvoorbeeld niet-bestaande namen
met bepaalde kenmerken).
- De broertjes en zusjes van Kofi hebben vaak Ghanese
namen, en die namen hebben op hun beurt ook vaak broertjes en zusjes met
Ghanese namen. Maar niet altijd. Bedenk een methode om zo goed mogelijk
een beslissing Ghanees - niet-Ghanees te kunnen maken. [Kan voor elke andere
naamset]
- Sommige plaatsen kennen een bijzondere naamgeving,
zoals bv Urk of Bunschoten. Bijzondere namen komen daar
relatief vaak voor. Zoek dat uit. Houden deze lokale namen nog stand, of
is dit een uitstervend verschijnsel?
- Steden kennen soms scherpe verschillen in
wijksamenstelling. Kies een stad en verzamel informatie over de
achtergronden van een aantal wijken. Zie je verschillen in naamgeving
(taal van de namen, spelling etc.) die daarmee in verband te brengen zijn?
- Roepnamen zijn vaak sterk verkorte officiële namen.
Wat kan daarbij (taalkundig) wel en niet? dwz onderzoek varianten van
grondvormen hierop. Oorspronkelijke roepnamen worden steeds meer als
officiële naam opgegeven. Kies een grondvorm (zoals Johannes) en onderzoek
welke roepnaamvormen het meest populair zijn (als officiële naam). Kun je
daarvoor redenen aandragen?
- Wat zijn de populairste namen in tweede en volgende
positie <Daan Christiaan Maria>? Op welke punten wijken die af van de populairste namen in eerste
positie? Hoe is dit in de tijd veranderd, zijn er regionale verschillen
(bv in een protestantse en katholieke gemeente) etc.?
- Welke spellingsvarianten vind je van een bepaalde
naam (bv
van Alexandra), of een aantal namen. Beschrijf de variatie taalkundig. Kun je redenen bedenken
voor de geobserveerde varianten?
- Hoe zou je een “baby-namer” website inrichten, op
basis van de gegevens uit de Gemeentelijke Basis Administratie?
- Kun je klankovereenkomsten vinden in namen die in
een gezin worden gevonden? Maak hierbij gebruik van de resultaten van een
op namen toegesneden grafeem-foneemomzetter.
- Beschrijf de “nieuwe” namen
van 2009 taalkundig.
- Zijn vleivormen van namen op dezelfde manier over
Nederland verspreid als verkleinvormen in dialecten.
- Beschrijf de relaties tussen namen van meerlingen.
- Wat is nodig om de top-100 van populaire namen in
het komend jaar te voorspellen? Lukt het je om die voorspelling te doen
voor de topnamen van 2010 op basis van die van de voorgaande jaren?
- Onderzoek de naamgeving in multiculturele gezinnen
(met ouders uit verschillende geboortelanden). Afhankelijk van de gekozen
geboortelanden zijn er tal van subvragen denkbaar. Welke cultuur (van
vader of moeder) is dominant; in hoeverre wordt men beinvloed door de
Nederlandse cultuur; is dat verschillend voor immigranten van de eerste of
latere generatie?
- Islamitische namen kunnen taalspecifieke spellingen
hebben. Kun je regels opstellen waardoor die taal uit de naam af te leiden
is. Je kunt dit zelfs heel algemeen maken: zijn er specifieke
spellingskenmerken waardoor de herkomsttaal van een naam te achterhalen
is?
- Roepen voornamen associaties op, welk imago hebben
namen? Bijvoorbeeld over
de sociale status van de drager? Dat kun je met een enquete onderzoeken.
Denken ouderen en jongeren, mannen en vrouwen, hoog- en laagopgeleiden
hier verschillend over? Dit is op veel verschillende manieren te
onderzoeken. Bijvoorbeeld door een serie welbewust gekozen namen ieder op
een serie 5-punts schalen te laten beoordelen.
- Officiële namen, roepnamen en vlei/kindernamen
kunnen verschillen. Onderzoek dat door een enquete. Kies een doelgroep, bv
ouderen, jongeren, allochtonen, met een omvang van ten minste 100
personen, en mogelijk het beste van hetzelfde geslacht. Is er een relatie
tussen verschillende naamvormen? Zijn de namen gedurende het hele leven al
in gebruik? Door wie worden ze gebruikt (partner, familie, kinderen,
vrienden)? etc.
- Alhoewel vernoemen afneemt, gebeurt het wel. Hoe
denken jongeren en ouderen daar over. Onderzoek door middel van een
enquete. Wat zijn de motieven bij vernoemen, is er een volgorde van
vernoemen, wat is nog een acceptabele vernoeming (in welke naam, een
"moderne" variant, etc), hoe belangrijk vindt men het?
-
Een aspect van klankonderzoek is de relatie tussen
voornaam en familienaam. Bij de naamkeuze blijken veel ouders zich bewust
te zijn van de combinatie tussen beide namen. Dit betreft dan zowel een
afstemming van lengte en klank als een afstemming op grond van talige
herkomst. Via een test kunnen de volgende vragen beantwoord worden: geeft
men bij korte familienamen de voorkeur aan lange voornamen en andersom
(Sebastiaan Kok, Kim ten Bruggencate); hoe wordt er gedacht over
alliteratie en rijm (Patrick Peters, Anouk van de Broek) of
naamovereenkomst (Stefanie Stevens); geeft men bij Nederlandse
familienamen de voorkeur aan voornamen waarvan de talige herkomst niet
overduidelijk buitenlands is en andersom (wordt bijvoorbeeld de combinatie
Brian Jansen lager gewaardeerd dan de combinaties Mark Jansen en Brian
Pakize)?
-
Een deel van de verscheidenheid in de moderne
naamgeving is te verklaren door spellingvariatie. Welke
namen komen in aanmerking voor spellingvariatie (frequente namen,
ontleende namen, lange namen e.d.); met welke letters en klanken wordt
gevarieerd; hoe vaak is er sprake van spellingaanpassing aan het
Nederlands, zoals bij Maikel en Moniek; hoe vaak wordt spelling gebruikt
om een bepaalde uitspraak af te dwingen (vergelijk Reechel en Saimon)?
-
Een beperking bij het geven van namen is dat een
naam niet ongepast mag zijn. De vraag van dit onderzoek is hoe ambtenaren
van de burgerlijke stand daarmee omgaan. Er wordt een aantal namen
voorgelegd aan de ambtenaren met de vraag of zij de naam zouden
accepteren. Gelet kan worden op taalkundige en typografische kenmerken van
de namen (bv gebruik van de @, cijfers, uitroepteken,
dubbele punt etc), de verschillen tussen grote en kleine plaatsen
en de invloed van de leeftijd van de ambtenaar.
-
Bij de verkorting van voornamen zijn de processen
niet willekeurig. Zo maakt een beklemtoonde lettergreep meer kans de
verkorting te "overleven"
dan een onbeklemtoonde (Bas < Bastiaan < Sebastiaan). Frequent gebruikte
verkortingen, zoals Kees, Trijntje, Wim en Greet, zijn opvallend vaak
samentrekkingen. Onderzoek deze wetmatigheden
en ontwerp een systeem te ontwerpen dat
verkorting kan voorspellen.
-
Er komen steeds meer
niet-Westerse namen voor, die echter maar sporadisch in Nederlandse
voornaamboeken worden beschreven. Onderzoek hoe het standaard Prisma
voornamenboek uitgebreid zou moeten worden, welke namen daar ontbreken en
geef een proeve van beschrijving van een aantal "nieuwe" namen.
FAMILIENAMEN
- Gecentreerde familienamen komen maar in een beperkte regio voor. Dat
kan van belang zijn voor genetisch onderzoek. Deze familienamen zijn al
bekend. Maar voor welk type namen geldt dit, en wat zeggen de namen over
de achtergrond. We vinden er bijvoorbeeld weinig beroepsnamen bij, maar
wel herkomstnamen. De oorsprong van deze familienamen moet gezocht worden
in de huidige regio. Het y-chromosoom van de mannen zou daarom nog steeds
dezelfde zijn als bij het ontstaan van de familienaam (zie mijn artikel
over dit onderwerp).
- Familienamen worden ingedeeld in 5 hoofdklassen. Ann Marynissen
onderzocht de indeling voor de 100 meest frequente namen per provincie.
Dat kan fijner en informatiever door de top-10.000 van Nederland te
analyseren, en kaarten te maken op gemeenteniveau. [misschien gaan we dit
met de hele groep studenten in onderlinge taakverdeling doen; in de
familienamenbank is een indeling al enigszins gemaakt en die informatie
kunnen we gebruiken]
- Om familienamen te duiden is de origine van de naam
van belang. Het geboorteland van de persoon kan daarbij behulpzaam zijn.
Onderzoek voor een zelf te kiezen geboorteland de familienamenvoorraad, en
filter daaruit de familienamen die specifiek zijn voor die origine. Geef
zo mogelijk een beschrijvend overzicht van deze namen.
- Stroop e.a. (1993) heeft op basis van het familienamenrepertorium van
1947 onderzocht hoe de verspreiding van
familienaamvarianten van Boomgaard samenhangt met de dialectvorm van dat
woord, en fonologische ontwikkelingen. Doe hetzelfde voor een andere veelvoorkomende familienaam.
Je kunt het artikel van Stroop ook nog eens kritisch bezien op basis van
het huidige familienaammateriaal.
- Ann Marynissen publiceerde over protypische familienamen in Limburg,
ook in relatie met verspreiding van namen in België en Duitsland.
Onderzoek of uit de GBA (waarbij we ook informatie over geboortejaar
hebben, en dus ook specifiek kunnen inzoomen op ouderen) gedetailleerder
resultaten te behalen zijn.
- Roepen familienamen associaties op? Bijvoorbeeld
over de sociale status van de drager? Dat kun je met een enquete
onderzoeken. Denken ouderen en jongeren, mannen en vrouwen, hoog- en
laagopgeleiden hier verschillend over?
- Welke Nederlandse familienamen verwijzen naar een
bepaald beroep (of elke ander thema). Hoe verspreiden die vormen zich over
Nederland en is daar een verklaring voor te geven? Vlg bv Rademaker en
Wagenmaker.
- De conventie over de overerving van de familienaam
verschilt nogal van land tot land. Dat bemoeilijkt de interpretatie van
familierelaties. Geef een overzicht hoe dit zit in alle Europese landen
(of de belangrijkste immigratielanden van Nederland). [Zie EUROPÄISCHE PERSONENNAMENSYSTEME: EIN HANDBUCH, in de reeks
Lehr- und Handbücher zur Onomastik (Hamburger Baar-Verlag); redactie
Andrea Brendler & Silvio Brendler.]
- Welke familienamen zijn herkomstnamen ("Van
Boxtel"). Hoe is de verspreiding over Nederland (van de vernoemde dorpen
en steden). Geef daarbij ook de huidige frequentie van naamdragers aan.
Zijn er opmerkelijke verschillen tussen dorpen en steden? Kun je een
verklaring geven?
Dit onderwerp is op Netwerk Naamkunde aan de orde geweest. Een aantal
opmerkingen:
- In de Hollandse Studiën is jaren geleden een boek van Simon Hart
uitgekomen 'Geschrift en getal' (even Googlen) waarin uitgebreid op de
immigratie naar Amsterdam en de gelletterdheid
van de immigranten wordt ingegaan.
-
In anno 1811 bij de
naamsaanneming voor de burgerlijke stand is het wettelijk niet toegestaan
was om familienamen van het type Van Amsterdam, Van Leeuwarden
enzovoort aan te nemen. Tenzij zo'n naam al in de familie in gebruik was. Hoewel het grootste
deel van Nederland toen al een familienaam had, zal dat toch in de
statistieken meegespeeld hebben. In de contreien waar wel nog
grootschalig een familienaam moest worden aangenomen (het noordoosten)
zijn de van-namen duidelijk minder vertegenwoordigd. Verder is het
type van-naam in Nederland vooral een Noordbrabants fenomeen, terwijl
men zich wat dit type naam ook in Gelderland (Betuwe) en Utrecht niet
onbetuigd liet. Vandaar dat de namen Van Tilburg en Van Breda relatief
vaker voorkomen dan Van Amsterdam en Van Leeuwarden. Uiteraard
weerspiegelen deze namen ook de trek van de bevolking: van de dorpen
en kleine plaatsen naar de steden, en niet te vergeten ook van oost
(Duitsland) naar west. De meest voorkomende Van-namen die eenduidig
van een plaats zijn afgeleid zijn: Van Leeuwen, Van Wijk, Van Loon,
Van Dongen, Van Doorn, Van Schaik, Van Rooij, Van Os, Van Driel ... en
dan om en nabij de 20ste plaats namen die wijzen op herkomst uit
Duitsland: Van Zanten, Van Keulen, Van Soest, Van Santen, Van Kleef.
-
Eertijds heeft
met name Henk Buitenhuis, bij de bewerking van de betreffende delen
van het Nederlands Repertorium van Familienamen, zich over deze namen
gebogen. In 1972 is er een symposium gehouden over de herkomstnamen in
Noord-Brabant met lezingen van Buitenhuis en K. Heeroma. De
publicatie ervan bevat enkele verspreidingskaarten.
Rudi Ebeling heeft enkele artikelen over herkomstnamen in
Driemaandelijkse Bladen (v.h. Nedersaksisch Instituut) (1970, 1986)
en in Naamkunde (1981) geschreven.
Verder bv.: J. Huisman: Exonyme
in niederländischen herkunftsbezeichnenden Familiennamen. in:
Beiträge zur Namenforschung 1983.
Jozef van
Loon: Morfeemgeografie
van de Nederlandse herkomstnamen, Naamkunde 1980.
Noordbrabantse herkomstnamen. Bijdragen en Mededelingen van de
Commissie voor Naamkunde en Nederzettingsgeschiedenis van de
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam,
XXVII. Amsterdam, 1972.
- Van Amsterdam is weinig frequent om de (simpele) reden dat de familienaam
Van Amsterdam niet onderscheidend genoeg is; er waren meer/veel
medeburgers die uit Amsterdam afkomstig waren. In Heerde kreeg de ene
immigrant uit Keulen de naam Van Keulen, maar namen als Van Hattem en
Van Epe 'werkten' niet.
- Dat betwijfel ik. Ik kan alleen spreken over mijn geboortestreek
Peelland, maar daar komen 'interne herkomstnamen' bij bosjes voor: van
Lijssel, van Aarle, van Rixtel, van Helmond, van Asten, van Bakel, van
Gemert, van Mierlo, van de Mortel, van Stiphout, van Someren, van
Lieshout... een plausibeler verklaring
is: het kwam in het zuiden simpelweg veel meer voor.
TOPONIEMEN
- Hoe moet een morfologische parser van straatnamen
werken? Je hoeft hem niet zelf te maken, maar je
moet wel ideeën uitwerken met welke aspecten rekening gehouden moet worden.
- Onderzoek hoe een landschapselement
zoals veen [dijk, water, meer, bos, ..] in een toponiem terug te vinden
is. Is dat regio bepaald? Welke dialectvarianten
vind je terug? Kun je (nog steeds) een relatie vinden tussen landschap en
naam?
- Zie veel onderzoeksvragen rond straatnamen op de
site van
Reina Boerrigter (Meertens Instituut)
- Onderzoek de straatnamen van Utrecht. Hoe zijn die
in te delen, hoe hangen straatnamen samen met de tijd van ontstaan. Bekijk
vooral de ontwikkelingen in de laatste honderd jaar toen een
straatnaamcommissie de keuze bepaalde (wanneer werden 'weg' en 'straat'
weggelaten; zijn er politiek incorrecte straatnamen geweest en veranderd?).
Andere steden dan Utrecht kun je natuurlijk ook kiezen.
GEGEVENSKOPPELING
- Gegevens uit de doop-, trouw-, en begraafregisters
komen in hoog tempo on-line beschikbaar (bv
www.drenlias.nl). De gegevensinvoer gebeurt met zeer veel
vrijwilligers, wat leidt tot interpretatieverschillen van de vaak moeilijk
leesbare spellingen van namen. Dat moet eigenlijk gecontroleerd worden.
Bedenk een computerondersteunde procedure voor zo’n validatie.
- Stel, je kunt de beschikking krijgen over een bestand
met het doop-, trouw- of begraafregister uit een plaats. Beschrijf
de problemen rond het toegankelijk maken van dat bestand
(denk aan spelling, (in)compleetheid, etc). Wat is er nodig
om in een doopregister de kinderen automatisch per gezin te ordenen?
|